Windows XP. Prace ruszyły 25 lat temu

Przełom wieków to ponury czas dla konsumenckich systemów operacyjnych. Istniejące wtedy platformy okazały się niezdolne do dalszej ewolucji, a nowości - jak BeOS - nie były w stanie się przebić. Jasnym było, że nie ma już miejsca na nowych graczy i potrzebny będzie następca maksymalnie zgodny z poprzednikiem. Wiedzieli to w Microsofcie i w Apple. Microsoft planował zastąpić Windows 98 konsumencką wersją Windows 2000, ale wersja ta nigdy nie powstała.

Zamiast niej oferowano jedynie lekko odświeżone wersje 98: Second Edition i Millennium Edition. Oparty o NT Windows 2000 nie nadawał się jeszcze do domu. Kiepsko radził sobie z grami, multimediami i słabszym sprzętem. Nie mogąc wydać "Windows 2000 Personal" (choć prowadzono nad nim prace), prace skupiono nad następcami. "Poważnym" Odyssey i "domowym" Neptune.

Wiedza na ich temat to dziś w zdecydowanej większości opracowania własne, biorące się z analizy wyciekłych kompilacji i przeczesywania dokumentów opublikowanych jako materiały do pozwu zbiorowego, znanego potocznie pod nazwą Comes v. Microsoft. Dokumenty te, choć niezwykle szczegółowe, wydają się być rozbieżne z rzeczywistymi decyzjami firmy i tym, co można zobaczyć w kodzie budowanym na przełomie wieków.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Z jednej strony Microsoft chciał połączyć systemy w jeden - a tu okazuje się, że i oparci o NT następcy mieli być rozłączni (odmienne wersje dla domu i biura). Również sam Neptune, choć dokładnie opisany jako produkt z trzema konkretnymi wariantami i cyklem wsparcia, w praktyce był poligonem doświadczalnym bez ściśle określonych celów. Czym w praktyce było z kolei Odyssey - w ogóle nie wiemy. Nie odnaleziono żadnej kompilacji tego systemu. Nie odnaleziono też nigdy pierwszego Whistlera - wersji 2197 z 6 stycznia 2000.

Jedyna dostępna kopia Neptune, opublikowana bez zgody Microsoftu wkrótce po anulowaniu projektu, zawiera mnóstwo elementów, które miały dostosować Windows 2000 do pracy w warunkach domowych. Ich mnogość wskazuje na długą historię, a nie tylko mały projekt na ostatnią chwilę.

Choć zmiany były bardzo głębokie, większość z nich nigdy nie trafiła do głównej gałęzi kodu. Gdy pojawiały się w nim później, zachodziło to w formie "przeszczepów" - wklejania gotowych sekcji Neptune do Whistlera. W ten sam sposób, Neptune dzielił kod z Millennium. Być może ten niewydajny sposób pracy był jednym z powodów anulowania.

Neptune zawiera dużą część interfejsu użytkownika napisaną w technologiach HTML+VBS. Intensywnie rozwija on, wprowadzoną w Windows 2000 i niemal nieużywaną, technologię HTA, przekształcając ją w tzw. Centra Aktywności: proste, pełnoekranowe aplikacje, zorientowane na zadania.

Centra dotyczyły Zdjęć, Muzyki, Filmów i pulpitu, a także Pomocy, Przywracania Systemu i Automatycznych Aktualizacji. Wersję HTA otrzymał również sam ekran logowania do systemu oraz panel zarządzania użytkownikami. Windows 2000 zawierał tylko dwie aplikacje HTA: menedżer serwera i aplet Dodaj/Usuń programy.

Plany dotyczące Centrów Aktywności były potężne: platforma miała pozwalać na aktualizację w tle, definiowanie stron WWW jako aplikacji (PWA!), Eksplorator Gier i strumieniowanie nowych kompilacji systemu jako usługi. Niestety, plan ten był nadmiernie ambitny. Centra Aktywności zlikwidowano i przekształcono w zwykłe aplikacje. Tak powstał Windows Media Player 7, Centrum Pomocy. Nowy ekran logowania z XP także stał się zwykłą aplikacją natywną, a nie ekranem HTML.

Do Whistlera (i po części też do Millennium) trafiło wiele wynalazków z Neptune. Są to między innymi WIA, Prefetch, Przywracanie Systemu, firewall, UPNP, crawler sieciowy i konto Gościa. Na swój czas musiał poczekać ukryty głęboko w systemie następca COM+, którym okazał się... .NET Framework.

Zadebiutował on w systemie dopiero wraz z Vistą. Funkcją, która musiała czekać na premierę najdłużej, był Fastbike, czyli szybkie uruchamianie. Pojawiło się ono dopiero w Windows 8! System ten często jest porównywany z Neptune ze względu na wizualne podobieństwo Centrów Aktywności i aplikacji Metro. Dziś jednak na temat Neptune wiemy więcej. Jak powiedział Steven Sinofsky odpowiedzialny na Ósemkę, podobieństwo jest przypadkowe.

Dzisiaj, Microsoft eksperymentuje z funkcjami inaczej: za pomocą inicjatywy Windows Insider i kanału Canary, gdzie wybrany podzbiór użytkowników otrzymuje eksperymentalne, niedokończone i testowe funkcje, mające szansę na debiut w przyszłości. Jednak mimo to, prawdziwie przełomowe rzeczy często i tak są rozwijane w ukryciu - jak Windows 10X, którego rezultatem był Windows 11. Neptune, choć anulowany, odniósł jednak znacznie większy sukces niż Jedenastka. Windows XP do dziś uchodzi za jeden z najlepszych systemów z Redmond.